Rutte maakt eind aan erfenis Bolkestein

… Mark Rutte heeft er wel een tijdje over gedaan – hij is al bijna 13 jaar partijleider – maar nu is het dan ook ondubbelzinniger dan tevoren. De Europese Unie mag er bij Mark Rutte weer taken bijnemen en is onmisbaar om een vuist te maken in de wereld. Terwijl de buitenlandse politiek in de traditie van de VVD juist uit handen van de grote EU-landen moest worden gehouden.
Windmolens zijn volgens Mark Rutte onmisbaar om de klimaatdoelen van Parijs te halen. Waar de VVD een paar jaar geleden nog niet zo zeker was van het broeikaseffect, moeten de VVD, Nederland en vervolgens de Europese Unie nu koploper zijn bij het bestrijden van dat broeikaseffect. Sterker nog: Mark Rutte is in eigen persoon op missie om de hele wereld er van te overtuigen dat het sneller moet, met de vermindering van de CO2.
De sleutelpositie: D66
Wat Mark Rutte precies beweegt als hij een politieke draai maakt, is niet altijd na te gaan. Maar door de bank genomen kun je toch zeggen dat het meestal gaat om het verwerven van macht en het behouden van macht. En om politieke macht te verkrijgen moet je kiezers werven en vervolgens coalities smeden. Een Rutte die van standpunt verandert is dus òf bezig kiezers te werven òf coalities te smeden. Of allebei.
Wat die coalities betreft: Rutte moet in zijn derde kabinet vooral D66 binnenboord zien te houden. Dat heeft die partij een sleutelpositie bezorgd. Dat verklaart op zijn minst een deel van de twee belangrijkste tournures van Rutte: die op het gebied van klimaat en van Europa. D66 is samen met GroenLinks de meest eurofiele partij in het Nederlandse parlement en samen met GroenLinks tevens het meest geobsedeerd door het klimaat.
Zoals Rutte, regerend met de PvdA, de nivellering van inkomens bepleitte, zo bepleit hij nu – regerend met D66 – het belang van de Europese Unie en deelt hij met D66 de ambitie om klimaatkoploper in de wereld te zijn. En ach, misschien hoeft Mark Rutte zich daarbij ook weer niet zoveel geweld aan te doen. Als jong staatssecretaris – in 2004 – vond hij de VVD al een ‘sleets merk’ en filosofeerde hij samen met een andere VVD-staatssecretaris – Melanie Schultz van Haegen – over een fusie met D66 en ‘delen van de PvdA’.
Rutte, de coalitiebouwer
Coalitiebouwer Mark Rutte beperkt zich bovendien niet tot Nederland. In de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 zag hij die verkiezingen als ‘de kwartfinale’ van een rijtje verkiezingen: de Franse presidentsverkiezingen als de halve finale en de Duitse Bondsdagverkiezingen als de finale. Voor het eerst plaatste hij zich samen de belangrijkste EU-landen in de continentale strijd tegen ‘het verkeerde soort populisme’ zoals hij dat noemde. Rutte tegen Wilders, Macron tegen Le Pen en Merkel tegen de Alternative für Deutschland.
Tot die tijd was Rutte, in Nederland op de hielen gezeten door Wilders, bang om voor te eurofiel door te gaan. Maar een jaar of drie geleden – Nederland was een half jaar voorzitter van de EU – keerde het tij. Rutte’s nieuwe Europese enthousiasme zet hij nu in om zich af te zetten tegen de eurosceptici Wilders en Baudet. Rutte schermt met de chaos van de Brexit. Zijn partij spreekt van ‘schreeuwers langs de zijlijn’, die het ‘kwetsbare vaasje’ dat Nederland is zouden kunnen breken.
Het wonderlijke is: zowel de klimaatdraai als de Europa-draai van Rutte is binnen de VVD zonder enig debat tot stand gekomen. Het regeerakkoord van RutteDrie van oktober 2017 – dat met D66 – werd zonder enige discussie de nieuwe leidraad van het VVD-klimaatbeleid. En Rutte’s Europese draai werd in een nieuw verkiezingsprogramma voor de Europese parlementsverkiezingen gegoten – mèt een nieuwe lijsttrekker – dat ook al zonder enige discussie werd vastgesteld.
Programcommissie: onbeschreven bladen
Opvallend is de samenstelling van de programcommissie die Rutte’s nieuwe Europese inzichten – inclusief klimaat – vormgaven. De voorzitter is een onbekende jonge politieke assistent, Ruben Brekelmans, van de VVD-staatssecretaris van Justitie, Mark Harbers – zelf ook een trouwe Rutte-ganger. De rest van de commissie: eveneens onbeschreven bladen.
Ter vergelijking: tien jaar geleden werd dat EP-verkiezingsprogramma nog geschreven door een zware commissie onder leiding van oud-partijleider Frits Bolkestein. Maar deze keer werd geen enkel risico genomen dat de VVD niet geruisloos zou meebewegen met Rutte: voorop in Europa, volop voor het klimaat.

De kersverse lijsttrekker voor het EP, het huidige Tweede Kamerlid Malik Azmani, speelt het spel naadloos mee. In zijn redenering hadden ‘we’ vijf jaar geleden nog niet zo door dat de wereld aan het veranderen is (Rusland, Turkije, de Verenigde Staten), maar is nu wel duidelijk dat de EU het voortouw moet nemen met ‘veiligheid’. Rutte zegt het zelfde in zijn rijtje ‘Europese’ redevoeringen.
De klimaatdraai is wat lastiger voor Rutte en Azmani. Rutte houdt het er op dat de VVD ‘onvoldoende leidend’ is geweest met klimaatambities. Europees lijsttrekker Azmani verdedigt in ‘zijn’ verkiezingsprogramma als vanzelfsprekend de CO2-reductie van 55 procent in 2030 die zeker niet dankzij de VVD, maar wel dankzij D66 in het regeerakkoord is gekomen.
Einde aan Bolkestein-era
De dubbele draai van Rutte maakt een definitief einde aan het tijdperk-Bolkestein. Die trad weliswaar al in 1998 af als politiek leider, maar stond wel model voor de electoraal succesvolle, eurosceptische VVD, die niet bang was tegen de progressief gedachte stroom in te gaan.
Niet dat Rutte en Bolkestein ooit vrienden waren. Al bij de leiderschapsstrijd in 2006 koos Bolkestein evenals de eerdere partijleider Hans Wiegel voor Rita Verdonk en niet voor Mark Rutte. Bolkestein (en ook Wiegel) heeft Rutte sindsdien kritisch begeleid, vooral als hij weer eens al te royale concessies aan coalitiepartners deed – zoals aan de PvdA in 2012.
Al in 2013 vond Bolkestein dat Rutte er het best maar mee op kon houden na zijn tweede periode als premier, om door te gaan als Europees commissaris in Brussel. Sinds een jaar zegt Bolkestein weer dat Rutte er maar beter dit jaar, 2019, mee kan ophouden als premier, om Donald Tusk op te volgen als ‘president van Europa’ in Brussel. En in december j.l. verklaarde Bolkestein publiekelijk dat hij ruzie had gemaakt met Rutte, omdat die het migratiepact van Marrakesh wilde tekenen, terwijl hij, Bolkestein, daar mordicus tegen is.
VVD, éénmanspartij
Mark Rutte heeft – die conclusie is ook gewettigd – zich na bijna 13 jaar partijleiderschap de VVD tot een soort eenmanspartij gemaakt. De VVD, dat is Rutte. Zijn recente koerswijzigingen passen de politieke kameleon die Rutte is, maar staan vermoedelijk ook vrij dicht bij zijn – verder nogal schematische – gedachtengoed. Feit is wel, dat de verschillen tussen D66 en de VVD van Rutte wel heel summier zijn geworden.
Laat de VVD onder eerdere partijleiders (Wiegel, Bolkestein) nou juist groot zijn geworden met een stevig, als ‘rechts’ ervaren toonzetting. Feit is ook, dat de VVD onder leiders met een D66-achtig profiel (Voorhoeve, Dijkstal) juist klappen opliep. Rutte kan zich wel losgezongen hebben van zijn voorgangers Wiegel en Bolkestein, maar zonder risico is dat vast niet.

Dat bleek al kort na de jaarwisseling, toen VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff via De Telegraaf aan de noodrem trok over het Klimaatakkoord, dat in zijn ogen veel te voortvarend was. Als het er op aankwam, zou Dijkhoff naar eigen zeggen als gevolg van het dure klimaatbeleid niet de burger, maar het kabinet laten vallen. En D66, dat waren ‘drammers’.
Dijkhoff bleef verder netjes binnen de lijnen van het regeerakkoord. Zijn uithaal was dan ook niet bedoeld om de coalitiepartners te verontrusten, maar om een dreigende opstand in de VVD-achterban te bezweren. Want Mark Rutte mag de VVD-soldaten in Binnenhof en omgeving dan wel in het gelid hebben, zijn kiezers zitten toch echt ergens anders.

Na twee succesvolle sollicitatiegesprekken bij een agrarische groothandel in Drachten dacht de 25-jarige Bas zeker te zijn van de stageplek. Maar nadat de christelijke eigenaar van het bedrijf vernam dat hij een homoseksuele relatie had werd hij alsnog afgewezen vanwege zijn seksuele geaardheid. Op sociale media brak een storm van verontwaardiging los toen Bas dit openbaar maakte. ‘Ze keken niet naar wie ik ben maar naar wat ik ben,’ zei Bas teleurgesteld. Hij besloot aangifte te doen en het bedrijf werd door de rechter veroordeeld tot een boete van 1600 euro. Uiteraard was deze afwijzing frustrerend voor Bas, maar was het bedrijf verplicht hem aan te nemen tegen de geloofsovertuiging van de eigenaar? En omgekeerd, zou Bas de stage hebben mogen afwijzen als hij bezwaar had tegen het christelijke karakter van het bedrijf?

Er is nog nooit zoveel te doen geweest over discriminatie als op dit moment. De gemeente Breda voert met behulp van allochtone jongeren een jaarlijkse controle uit op discriminatie in de plaatselijke horeca. De Verenigde Naties vindt dat we moeten spreken van ‘zwangere mensen’ in plaats van ‘zwangere vrouwen’ om transgenders niet uit te sluiten. De drogisterijketen Kruidvat werd door het College voor de Rechten van de Mens op de vingers getikt voor vermeende discriminatie. Een filiaal van het bedrijf weigerde namelijk een blinde klant persoonlijk door de zaak te leiden.

Halsmisdrijf

Wee degene die zich schuldig maakt aan wat door anderen wordt gezien als racisme, seksisme of een andere variant van discriminatie. Een Indiaas accent nadoen, een seksistische mop vertellen, of een verschil zien tussen bevolkingsgroepen, als je op de felheid van de reacties moet afgaan lijkt het een halsmisdrijf en is het de opmaat voor haat en geweld. Een discriminerende mening uiten kan je een boete opleveren of je baan kosten. Sites als Facebook, Twitter, MailChimp en Patreon (een donatieplatform) kunnen je account verwijderen. Landen kunnen je de toegang weigeren zonder dat je ooit ergens voor veroordeeld bent geweest. In het uiterste geval beland je zelfs in de cel.

Velen doen dus hun uiterste best om maar niet te discrimineren. Zorg ik wel voor voldoende diversiteit? Heb ik nu bevolkingsgroepen voor het hoofd gestoten? Maakt mij dit een racist? In toenemende mate moeten we op eieren lopen om maar niet van discriminatie te worden beticht.

Desondanks lijken groepen in de samenleving meer dan ooit vijandig tegenover elkaar te staan, niet alleen maatschappelijk maar ook politiek. Nieuwe politieke partijen als Denk, Bij1 en FvD botsen geregeld over dit gevoelige onderwerp. Bij Sinterklaasoptochten kan het er fel aan toe gaan als demonstraties tegen Zwarte Piet plaatsvinden. In de Verenigde Staten protesteerden miljoenen mensen in de Women’s March een dag na de beëdiging van de ‘seksistische president Trump’. Nooit eerder in de Amerikaanse geschiedenis protesteerden zoveel mensen op dezelfde dag over hetzelfde thema.

De kans is reëel dat de felle bestrijding van discriminatie zoals die nu plaatsvindt, leidt tot een verdeelde maatschappij en niet een verenigde. Het doet de samenleving en de discussie weinig goed als mensen die een verkeerd grapje maken, verschillen zien tussen groepen, of gewoon hun voorkeuren volgen, in hetzelfde kamp worden geplaatst als Nazi’s of als Ku Klux Klan-leden.

Veertien mythes 

Hoe heeft het zover kunnen komen? Bestaat er werkelijk zoveel discriminatie in de samenleving, of is misschien de definitie ervan opgerekt? Is discriminatie werkelijk zo immoreel en is het een taak van de overheid om het te bestrijden met boetes en gevangenisstraffen?

De discussie over dit thema verloopt vaak heftig en emotioneel. Er bestaat veel onduidelijkheid over wat discriminatie precies is. Iedereen lijkt het meteen te weten, maar vrijwel niemand kan het goed uitleggen. Er is duidelijk behoefte aan een meer principiële discussie.

Mijn boek De DiscriminatieMythe kijkt op een rationele manier naar dit verfoeide fenomeen. Het structureert de verschillende typen van discriminatie, het ontkracht veertien mythen en tart diepgewortelde overtuigingen. Ik ontken niet het bestaan van discriminatie, integendeel, maar geef aan dat veel maatschappelijke verschillen helemaal niet het gevolg hoeven te zijn van structurele uitsluiting en achterstelling.

Mijn boek staat pal voor de vrijheid van associatie, de vrijheid van individuen om zelf te bepalen met wie zij omgaan. Het stelt dat de Staat burgers niet zou mogen verbieden mensen uit te sluiten, ten eerste omdat het de vrijheid van het individu ondermijnt, en ten tweede omdat het averechts werkt. Bovendien verklaart De DiscriminatieMythe hoe allerlei goedbedoelde overheidsmaatregelen juist discriminatie in de hand werken, en hoe we dat kunnen terugdraaien. Alleen als we deze problematiek nuchter benaderen kunnen we voorkomen dat goede bedoelingen tot slechte resultaten leiden.

Gedachtenpolitie

Ik richt mij tot alle mensen van goede wil die zichzelf niet beschouwen als verderfelijke ‘racist’ of ‘seksist’, maar toch het gevoel hebben dat mensen er wel heel makkelijk van worden beschuldigd. Mensen die met afschuw denken aan de slavernij en kolonialisme, maar tegelijk het gevoel hebben dat je daarmee niet alle maatschappelijke verschillen en misstanden kunt verklaren.

Er heerst een gedachtenpolitie in de Westerse wereld die iedereen de maat neemt. Een persoon voor racist, seksist, homofoob, et cetera uitmaken is een techniek waarmee militante groepen anderen kunnen intimideren en het zwijgen kunnen opleggen. Daardoor hebben ze veel meer politieke en maatschappelijke invloed dan hun geringe aantal rechtvaardigt.

Wie eenmaal wordt beschuldigd van discriminatie weet vaak niet hoe hij of zij zich kan verdedigen. Weinigen durven het voor hen op te nemen uit angst ook mikpunt van kritiek te worden. Vaak beseffen mensen niet dat zij die er schande van spreken zelf ook hun vooroordelen hebben, ook generaliseren, en ook uitsluiten, maar dan om andere redenen en bij andere personen.

Blijkbaar zijn er groepen en individuen in de maatschappij die mogen bepalen wanneer discriminatie terecht is of juist niet, en meestal zijn dat de hardste schreeuwers. Wie wijst op die hypocrisie wordt verteld tot de dominante groep te behoren en daarom geen recht van spreken te hebben. In de VS spreekt men daarom over identity politics, het idee dat je politieke mening en het recht van spreken afhangen van je identiteit als man of vrouw, van je etniciteit, religie, geaardheid, et cetera. De ironie is dat dát juist racistisch en seksistisch is.

Mijn boek wil een steun in de rug zijn voor mensen wier mond gesnoerd werd, omdat hen bij het minste of geringste racisme en seksisme is verweten. Het biedt de noodzakelijke munitie om de discussie op betere gronden te voeren en weerbaar te zijn tegen allerlei overdreven aanvallen. Maar het is ook bedoeld voor de leden van de gedachtenpolitie, de wereldverbeteraars, die niet lijken te begrijpen dat hun felle kruistocht tegen discriminatie averechts uitpakt.

Frank Karsten is auteur van De DiscriminatieMythe en oprichter van Stichting Meervrijheid. Samen met Karel Beckman schreef hij De Democratie Voorbij  (2011).
Website